Voorkom ruzie over de erfenis

Het is goed na te denken over jouw nalatenschap. Aan wie wil je wat nalaten? Als je niets doet, dan bepaalt de wet wie jouw erfgenamen zijn en hoeveel zij erven. Dat is in beginsel jouw partner (als er sprake is van een huwelijk of geregistreerd partnerschap) samen met jouw (juridische) kinderen. Daarna komen andere familieleden, zoals broers of zussen, in beeld.

Een testament is niet verplicht. Wel kan het in bepaalde situaties verstandig zijn om een testament door een notaris te laten opstellen, waarin jouw wensen zijn uitgewerkt. In een testament kan je onder andere laten opnemen wie jouw erfgenamen zijn en wie wat krijgt. De notaris is bij uitstek de persoon om je te adviseren over de mogelijkheden.

Belangrijk is dat het testament helder en gedetailleerd is. Dan weten jouw nabestaanden wat jouw motivatie voor bepaalde beslissingen is. Dit geeft duidelijkheid en er is minder ruimte voor discussie over jouw wensen en bedoelingen. Ook kan er desgewenst iets over jouw wilsbekwaamheid op het moment van het passeren van het testament worden aangegeven.

Het is verstandig om eens in de zoveel tijd te checken of jouw testament nog up-to-date is. Denk aan de situatie dat je bent gescheiden of wellicht juist bent getrouwd. Het is dan belangrijk dat jouw wensen nog overeenkomen met de inhoud van het testament.

Als je overigens spullen aan iemand wil nalaten, dan is dat ook mogelijk in een rechtsgeldig ‘codicil’. Dit is een handgeschreven, gedateerd document waarin je je persoonlijke wensen voor je nalatenschap kunt vastleggen. Vaak wordt dit gebruikt voor kleinere zaken en erfstukken. Je hoeft hiervoor niet naar de notaris.

Het blijven natuurlijk lastige onderwerpen om bij stil te staan. Het is echter wel belangrijk om jouw nabestaanden te vertellen wat je wensen voor je uitvaart en nalatenschap zijn. Probeer daarom tijdens leven al met hen in gesprek te gaan over jouw wensen en keuzes. Een uitleg kan wellicht voorkomen dat een nabestaande zich achtergesteld voelt en er na jouw overlijden een discussie met de andere nabestaanden volgt. De considerans (sectie in het document) van een testament biedt eventueel ook ruimte voor een dergelijke toelichting, vooral in het geval een kind wordt onterfd.

Als er niets is geregeld, dan is het aan al jouw erfgenamen samen om jouw nalatenschap te regelen. In de praktijk leidt dat tot veel conflicten. Om dit (zoveel mogelijk) te voorkomen, kan je ervoor kiezen om in jouw testament een executeur te benoemen. Deze persoon draagt de verantwoordelijkheid voor het beheer en de afwikkeling van jouw nalatenschap. Zijn bevoegdheden kunnen desgewenst worden uitgebreid, waaronder de bevoegdheid dat de executeur jouw nalatenschap eveneens mag verdelen. Een executeur kan jouw partner of een familielid zijn, maar bijvoorbeeld ook een notaris.

Als je iemand als executeur aanwijst, is het belangrijk dat je vertrouwen in deze persoon hebt en deze persoon de juiste kennis voor het regelen van een nalatenschap in huis heeft. Houd er rekening mee dat de executeur de erfgenamen in en buiten de rechtbank vertegenwoordigt. Het zou dan prettig zijn als de executeur met de erfgenamen door één deur kan en opgewassen is tegen mogelijke discussies met schuldeisers (waaronder een onterfd kind dat een beroep op zijn legitieme portie doet).

In het testament kan je laten uitwerken wat er moet gebeuren als er over bepaalde zaken een conflict ontstaat. Denk daarbij bijvoorbeeld aan een discussie over de waardering of verdeling van de goederen van je nalatenschap. Je kan dan bijvoorbeeld aangeven dat er een onafhankelijke taxateur moet worden ingeschakeld.

Vooral in het geval van een stiefouder kan het raadzaam zijn om goed te kijken of hij of zij goed is beschermd op het moment dat je komt te overlijden. Dat kan bij testament. In huwelijkse voorwaarden of partnerschapsvoorwaarden (beide aktes moeten door een notaris worden opgesteld) kunnen afspraken over de gezamenlijke en gescheiden goederen worden gemaakt, wat weer van invloed is op de omvang van jouw nalatenschap. Bij samenwoners kan er in een samenlevingsovereenkomst een verblijvingsbeding worden opgenomen, zodat de partner in ieder geval in het huis kan blijven wonen. Het erven van een woning kan bij samenwoners alleen worden geregeld via een testament.

Verwacht je dat er een strijd over jouw nalatenschap binnen de familie volgt? Denk er dan over na een ‘mediationclausule’ in jouw testament op te nemen. Daarmee geef je aan dat je graag wenst dat jouw nabestaanden bij een onverhoopte ruzie met behulp van een professionele mediator (een bemiddelaar) het gesprek aan gaan om zo tot een oplossing te komen.

Vermijd situaties waarin het lijkt alsof één nabestaande voorgetrokken wordt. Dit kan leiden tot wantrouwen en conflicten tussen jouw nabestaanden. Probeer hen zoveel mogelijk gelijk te behandelen, maar weet dat je daartoe niet verplicht bent.

Veel nabestaanden hebben aan bepaalde spullen – denk aan een fotoalbum of sieraden – veel herinneringen. Deze spullen hebben veelal nagenoeg geen economische waarde, maar zijn emotioneel gezien heel waardevol. Tijdens leven kan je al vragen aan jouw nabestaanden wie in welke spullen interesse heeft. Je kan besluiten om deze spullen al tijdens leven te verdelen, maar je kan dus ook bij testament of genoemd codicil een en ander vastleggen.

Je kan ervoor kiezen om tijdens leven al geld aan je nabestaanden te schenken. Daarmee kan je op belangrijke momenten, zoals bij een bruiloft of aankoop van een woning, wellicht al iets betekenen. De Belastingdienst hanteert een jaarlijkse vrijstelling waarover geen belasting betaald hoeft te worden. Het is vooral op dit punt wel belangrijk om in gedachten te houden dat bij het berekenen van een legitieme portie er naar schenkingen gekeken wordt.

Veel discussies tussen nabestaanden gaan over transacties en pinopnames die uit de bankafschriften volgen. Een heldere en volledige administratie kan voor duidelijkheid zorgen en onenigheid voorkomen.

Neem de tijd bij het nemen van beslissingen met betrekking tot je erfenis en testament. Spoedige acties kunnen leiden tot impulshandelingen en later spijt.

Wees je bewust van waar je in juridisch en financieel opzicht staat. Als er onduidelijkheden zijn over aspecten met betrekking tot de erfenis of bij geval van complexe zaken zoals een bedrijf, zoek dan juridisch en/of financieel advies. Ook kan het bij omvangrijke vermogens gunstig zijn om advies te vragen aan een specialist op het gebied van estate planning.

Het belangrijkste is om met elkaar in gesprek te blijven. Door proactief en transparant te zijn, en door middel van open communicatie en respect voor elkaars standpunten, kan het merendeel van de potentiële erfenisruzies worden voorkomen. Neem de tijd om naar de wensen en gevoelens van andere familieleden te luisteren. Juist omdat veel ruzies over de verdeling van de erfenis vaak gaan over onderliggende gevoelens. Een beetje begrip kan veel onenigheid voorkomen.

Begrijp dat sommige bezittingen emotionele waarde hebben. Probeer hier rekening mee te houden bij de verdeling. Wees realistisch over wat er te erven valt en verdeel de bezittingen op een eerlijke wijze. Het vermijden van onrealistische verwachtingen kan teleurstellingen voorkomen.

Maak een overzichtelijke lijst van alle spullen en laat erfgenamen aangeven welke items ze graag willen hebben. Desgewenst kunnen waardevolle spullen worden getaxeerd. Bij overlappingen, zoals meerdere verzoeken voor hetzelfde schilderij, overweeg dan een eerlijke verdelingsmethode, zoals loting. Of denk aan een rotatiesysteem, waarbij elke erfgenaam het gewenste item gedurende een bepaalde periode kan hebben.

Probeer tot afspraken met elkaar te komen. Vooral als er meerdere erfgenamen zijn en er geen executeur in beeld is. Wie doet wat? Wees daarin open en eerlijk naar elkaar toe. Ook is het belangrijk om alle afspraken goed vast te leggen. Dit voorkomt misverstanden en biedt duidelijkheid over wat is overeengekomen.

Als het toch lastig wordt, overweeg dan het inschakelen van een neutrale derde partij, zoals een mediator. Die kan helpen bij het vinden van een compromis. Of raadpleeg een notaris of jurist voor professioneel advies. Zij kunnen helpen bij het opstellen van een concreet plan en juridische aspecten verduidelijken.